Parallelle en seriële transitie

Wat regelmatig in debatten over transities naar de klimaatneutrale samenleving opduikt zijn vragen over de geclaimde milieuwinsten. De omschakeling naar elektrisch rijden of de inzet van warmtepompen zou veel minder of zelfs slechter voor het milieu zijn dan geclaimd. Voor het bouwen van windmolens is nog steeds staal uit cokes (een soort steenkool) gestookte hoogovens nodig en voor een duurzame chocolade melkreep met noten heb je duurzame cacao én duurzame melk én duurzame hazelnoten nodig.

Behalve de vraag wat dan het alternatief is (doorgaan met gebruik fossiele energie? geen repen met duurzame cacoa kopen?), speelt hier een catch22 of kip-ei probleem mee: het dilemma van de parallelle transitie. In plaats van één transitie om te komen tot een klimaatneutrale samenleving gaat het namelijk om meerdere, kleine en grote transities die nodig zijn om het einddoel van volledig fossiel vrij te halen. Ook voor de chocoladereep heb je meerdere transities nodig.

Het spel van vraag en aanbod

Elke spel kent zijn regels. De buitenspelregel op het voetbalveld, geen motortjes in de racefiets,  en allemaal tegelijk vertrekken bij de 100 meter sprint. Die regels zijn er niet voor niks. De wereld om ons heen laat elke dag zien hoe belangrijk ze zijn. Bijvoorbeeld bij de werking van de vrije markt. Het lijkt namelijk een gewoonte te worden om kosten op de maatschappij af te schuiven. Daardoor blijven de kosten van producten laag. Maar die komen ergens anders gewoon weer terug. Denk aan de kosten door het gebruik van fossiele energie, dat ons dwingt om de dijken te verhogen. 

Pleidooi voor de volger

Uitgesproken door Piet Sprengers, hoofd afdeling Duurzaamheidsbeleid & Onderzoek ASN Bank en voorzitter PCAF (Platform Carbon Accounting Financials). Dit pleidooi is uitgesproken op 23 september 2017 ten overstaan van de Klimaatjury op Springtij.

Geachte Klimaatjury

Toedracht en uitgangspunten

Zoals u zelf al eerder heeft aangegeven, staan de urgentie van het klimaatprobleem en de noodzaak daarin snel en omvangrijk te handelen, niet ter discussie. Evenmin staan bij u de morele afwegingen daarbij ter discussie. Ik zal daar dan ook niet over uitweiden. Wat ook niet ter discussie staat, is dat allerlei economische sectoren, politiek, kenniscentra, burgers, noem maar op, alle op hun manier kunnen bijdragen aan een snelle transitie naar een low-carbon economy.

Meten financiële klimaat-footprint leidt tot juiste keuzes

Via hun investeringen, financieringen en beleggingen kunnen banken, verzekeraars en pensioenfondsen bijdragen aan het oplossen van het klimaatprobleem. Nu steeds meer financiële instellingen hun klimaatimpact kunnen meten, weten ze ook hoe ze kunnen bijdragen aan de noodzakelijke energietransitie.

Een doel met een doel

Duurzaam bankieren doet de ASN Bank al sinds 1960. Maar in 2012 besloten we nieuwe stappen zetten om de verduurzaming van de samenleving te versnellen. Het was bijvoorbeeld overduidelijk dat de ontwikkelingen in de wereld op klimaatgebied te langzaam gaan. Dat stelde ons voor een uitdaging. Hoe konden we onze rol als aanjager van duurzaamheid uitbouwen? Daarvoor waren nieuwe instrumenten nodig, als nieuw onderdeel van het duurzaamheidsbeleid dat we al hanteerden.

MVO product liberaliserings-ideologie?

De VBDO – Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling – bestond twintig jaar. Aan mij als oprichter kwam de eer toe om met een slag op de gong de Amsterdamse Effectenbeurs te openen. Met die slag beginnen de miljoenen weer te stromen. Zoals ook dagelijks gebeurt op Wall Street, volgens premier Rutte “het hart van het kapitalisme”.

De ceremoniële gongslag is niet alleen een eer voor de VBDO, maar ook een ode aan alle ondernemingen die zich inzetten voor een duurzame samenleving.

Dilemma's bestaan niet (als je keuzes maakt)

Wie de vele berichten over verantwoord beleggen leest, krijgt de indruk dat het onbegonnen werk is. Alleen over controversiële wapens lijkt overeenstemming te zijn. Maar onderwerpen als klimaat, bezette Palestijnse gebieden, werknemersrechten en conflictgrondstoffen zijn omgeven door dilemma's. Ook is er onenigheid wat nou het meeste effect heeft. Praten met bedrijven over hun slechte prestaties op het gebied van bijvoorbeeld mensenrechten? Of juist niet in bedrijven met slechte prestaties beleggen? Hoe bereik je echt iets: door niet te investeren in wat niet goed, is of door alleen te investeren in wat wel goed is?

Uitsluiten of Insluiten

Toegegeven, het klinkt heel logisch maar leidt toch vaak tot verwarring. Als duurzaam belegger kun je bedrijven waar je echt niet in wilt beleggen uitsluiten maar je kunt ook de bedrijven waar je juist wel in wilt beleggen insluiten. ASN Bank keurt grofweg 80% van de bedrijven af. Ze sluit dus veel bedrijven uit. Toch werkt zij niet met een uitsluitingenlijst maar juist omgekeerd met een insluitingenlijst. We zoeken dus niet naar de bedrijven waar we niet in willen beleggen maar naar de bedrijven waar we wél in willen beleggen. Alle andere grote beleggers en banken wereldwijd die eveneens rekening willen houden met mensenrechten of milieu werken zonder uitzondering met een uitsluitingenlijst.

Risico's mijden met duurzaam beleggen

Het uitgangspunt van reguliere financiële instellingen bij duurzaamheid is het vermijden van risico's. Dat past bij hun werkwijze en de taal die ze hanteren. De redenering is hierbij dat rekening houden met zaken als klimaat en mensenrechten verstandig is om risico's te beperken. Vanuit deze gedachtengang is investeren in steenkool risicovol want overheden gaan wellicht plafonds stellen aan de uitstoot van broeikasgassen. Bedrijven met slechte werknemersrechten lopen risico omdat zij grotere kans lopen op stakingen. Voedingsbedrijven lopen risico omdat de aanvoer van grondstoffen kan gaan stagneren.

Vertrouwen in de toekomst

Het groene imago van duurzame ontwikkeling zal nooit meer verdwijnen, maar klopt eigenlijk niet. De term is in 1987 geïntroduceerd door een VN-commissie die bekendheid kreeg als de commissie Brundtland. Het was de tijd van Tsjernobyl, de giframp van Bhopal, honger in Afrika, de schuldencrisis, vervuiling van de Rijn en nog zo wat. Rampen van allerlei soort in een korte periode met stuk voor stuk een menselijke oorzaak. Het klimaat stond nog niet zo hoog op de agenda, het waren vooral problemen in het hier en nu die aandacht kregen.